Eugénie Grandet #ILF 2015

Quand les enfants commencent à voir, ils sourient; quand une fille entrevoit le sentiment dans la nature, elle sourit comme elle souriait enfant. Si la lumière est le premier amour de la vie, l'amour n'est-il pas la lumière du coeur? Le moment de voir clair aux choses d'ici-bas était arrivé pour Eugénie.

Wanneer kinderen beginnen te zien, glimlachen ze; wanneer een meisje de zin der dingen in de natuur opmerkt, glimlacht ze zoals toen ze kind was. Als het licht de eerste liefde van het leven is, is de liefde dan niet het licht van het hart? Het moment om de dingen helder te zien was vanaf nu gekomen voor Eugénie.

(Honoré de Balzac, Eugénie Grandet, Grands Écrivains Académie Goncourt, 1984 [1833], p.73, mijn vertaling)

Aanschouw hierboven een zogenoemd 'Kairos' moment, een moment waarop alles verandert in het verhaal van Eugénie Grandet. Hoewel de dominante vader van Eugénie, le père Grandet, overheerst, draait de intrige toch om haar. Als enige erfgename van de steenrijke maar gierige Grandet vormt zij haast letterlijk de inzet van het verhaal. In Saumur azen namelijk twee families op het fortuin van Grandet: de Cruchots en de Grassins. Beide families hebben een mogelijke echtgenoot in de running voor Eugénie. Wie van hen kaapt de hoofdprijs weg? 

In deze roman wordt alles gematerialiseerd. Geluk staat gelijk met geld, wat een beangstigende gedachte is. De gierige Grandet, die gigantische opbrengsten verdient dankzij de wijnteelt, spant de kroon. Hij berekent alles, geeft zijn vrouw en dochter goud, dat hij later terug kan vragen. Telkens als Eugénie jarig is, moet ze hem het opgespaarde bedrag tonen. Maar zijn kennissen zijn al niet veel beter. Zowel de notaris Cruchot als de bankier Grassins, die hem helpen om zijn fortuin te beheren, zijn door goudkoorts gebeten.

De enigen die zich niet bewust zijn van dit materialisme, zijn Eugénie, haar moeder en de meid Nanon. In alle eenvoud wonen ze in het grote en kille huis. Tot als Charles, een neef uit Parijs, zijn opwachting maakt. Eugénie wil hem een warme ontvangst geven, maar merkt al snel dat er amper genoeg eten in huis is om de jongeman van een rijkelijk ontbijt te voorzien.

Balzac heeft hiermee een somber verhaal geschreven, waarin de moralistische toon duidelijk merkbaar is. Zo noemt hij Grandet letterlijk l'avare (de gierigaard) en Charles is le dandy. Uit die zijdelingse bewoordingen weerklinkt een scherp oordeel van de schrijver. Daarin verschilt hij met latere schrijvers uit de negentiende eeuw, zoals Flaubert, die geen vertelstem laat oordelen. Vandaar dat Balzac ook wat ouderwetser overkomt.

Geld regeert en corrumpeert, is de boodschap. Het was ook vreemd om gesprekken over opbrengsten, rente en erfeniskwesties te lezen. Gelukkig brengt de sentimentele verhaallijn over Eugénie wat afwisseling, maar toch blijft dit een vrij zwartgallig boek dat geen al te fraai beeld schetst van een op winst beluste maatschappij.